Dolandırıcılık suçu, Türk Ceza Kanunu’nda malvarlığına karşı işlenen suçlar arasında yer alır ve toplumun ekonomik düzenini ciddi şekilde tehdit eder. Geleneksel yöntemlerin yanı sıra teknolojinin gelişmesiyle birlikte internet ve mobil iletişim araçları üzerinden işlenen dolandırıcılık suçlarında büyük bir artış yaşanmıştır. Bu yazıda, dolandırıcılık suçunun unsurları, türleri, yargılaması, ceza hukukundaki yeri, mağdurun hakları ve uygulamaya dair örneklerle, özellikle Van ili özelinde ayrıntılı bir değerlendirme yapılacaktır.

1. Dolandırıcılık Suçunun Hukuki Dayanağı ve Unsurları

1.1. Temel Düzenleme (TCK m. 157)

Türk Ceza Kanunu’nun 157. maddesine göre:

“Bir kimseyi aldatıcı davranışlarla kandırarak, onun veya başkasının zararına, kendisine veya bir başkasına haksız çıkar sağlayan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis ve adli para cezası ile cezalandırılır.”

Bu suçun oluşabilmesi için dört temel unsurun bir arada bulunması gerekir:

Haksız menfaat: Failin veya üçüncü kişinin bu eylem sonucunda menfaat elde etmesi.Suçun oluşması için şu şartlar gerekir:

Aldatıcı davranış: Hileli hareketler, yalan beyanda bulunma, sahte belge kullanma vb.

Mağdurun aldanması: Failin hilesi sonucu irade sakatlığına uğrayarak tasarrufta bulunması.

Zarar: Mağdurun veya üçüncü bir kişinin malvarlığında azalma.

1.2. Nitelikli Dolandırıcılık (TCK m. 158)

Türk Ceza Kanunu’nun 158. maddesinde belirtilen şekillerde işlenen dolandırıcılık, “nitelikli dolandırıcılık” suçu olarak kabul edilmekte ve cezanın alt sınırı artırılmaktadır. Aşağıdaki haller nitelikli dolandırıcılık sayılmaktadır:

• Kamu kurum ve kuruluşlarının araç olarak kullanılması,
• Kamu görevlisi sıfatının kötüye kullanılması,
• Dini inanç ve duyguların istismarı,
• Bilişim sistemlerinin kullanılması,
• Tacir veya şirket yöneticisi gibi davranılması,
• Hukuki ilişkiye dayalı güvenin kötüye kullanılması,
• Eğitim kurumlarının araç kılınması.

Bu tür suçlar için öngörülen ceza 4 yıldan 10 yıla kadar hapis ve adli para cezasıdır.

2. Dolandırıcılığın Türleri ve Van Örneğinde Uygulama

2.1. İnternet Yoluyla Dolandırıcılık

Bilişim sistemleri kullanılarak gerçekleştirilen dolandırıcılık suçları, TCK 158/1-f kapsamında nitelikli dolandırıcılık olarak kabul edilmektedir. Bu suç türüne Van ilinde de sıklıkla rastlanmaktadır. Özellikle sosyal medya, e-ticaret siteleri ve sahte banka sayfaları bu suçlar için araç olarak kullanılmaktadır.

2.1.1. Uygulama Örneği:

Van’da 2023 yılında sosyal medya üzerinden açılan sahte bir kripto para yatırım platformu aracılığıyla yaklaşık 150.000 TL dolandırılan mağdurun şikayeti üzerine Cumhuriyet Başsavcılığı tarafından soruşturma başlatılmış, şüphelilere yönelik adli işlem uygulanmıştır.

2.1.2. Yargıtay Kararı:

Yargıtay 15. Ceza Dairesi, 2021/3425 E., 2022/1136 K. sayılı karar:

“Bilişim sistemleri vasıtasıyla vatandaşın banka bilgilerini ele geçirerek haksız kazanç sağlayan sanığın, TCK m.158/1-f kapsamında nitelikli dolandırıcılık suçunu işlediği sabittir.”

2.2. Telefonla Dolandırıcılık

Kendisini savcı, polis, asker, banka görevlisi gibi tanıtarak vatandaşlardan para veya kişisel veri talep eden kişiler, kamu görevlisi sıfatını takınarak nitelikli dolandırıcılık suçu işlemektedir.

2.2.1. Van İli Örneği:

2022 yılında Van’da yaşlı bir çift, telefonla arayan kişiler tarafından “kimliğiniz terör örgütleriyle ilişkilendirildi, operasyon yapıyoruz” bahanesiyle 90.000 TL parasını dolandırıcılara teslim etmiştir. Emniyet birimleri soruşturma başlatmış ve kamu davası açılmıştır.

2.3. Senet / İmza ile Dolandırıcılık

Ticari ilişkilerde boş senetlerin sonradan doldurulması, sahte senet tanzimi veya sahte imzayla borçlandırma durumlarında dolandırıcılık suçu gündeme gelebilir. Bu tür durumlarda TCK 204 (resmi belgede sahtecilik) ile birlikte TCK 158 de uygulanabilir.

2.3.1. Yargı Kararı:

Yargıtay 11. CD, 2020/4873 E., 2021/2489 K.:

“Boş senet üzerinde sonradan haksız menfaat sağlayacak şekilde tutar yazılarak icra takibine konu edilmesi, hem resmi belgede sahtecilik hem de nitelikli dolandırıcılık suçunu oluşturur.”

3. Dolandırıcılık Suçunun Yargılama Usulü

3.1. Şikayet Süresi

Basit dolandırıcılık suçu şikayete tabidir; mağdurun suçu ve failini öğrenmesinden itibaren 6 ay içinde şikayette bulunması gerekir. Ancak nitelikli dolandırıcılık suçları şikayete tabi değildir, kamu davası niteliğindedir.

3.2. Yetkili ve Görevli Mahkeme

Bu tür suçlara ilişkin davalar, suçun işlendiği yer Asliye Ceza Mahkemesi ya da Ağır Ceza Mahkemesi tarafından görülür. Basit dolandırıcılık suçları Asliye Ceza Mahkemelerinde görülürken nitelikli dolandırıcılık suçları Ağır Ceza Mahkemelerinde görülmektedir.

3.3. Deliller ve İspat

• Tanık beyanları
• Banka kayıtları
• Telefon görüşmeleri
• WhatsApp yazışmaları, e-postalar
• Güvenlik kamera kayıtları
• Bilirkişi raporları

4. Dolandırıcılıkta Zamanaşımı

TCK m. 66’ya göre dolandırıcılık suçlarında dava zamanaşımı süresi kural olarak 8 yıl olup, bazı nitelikli hallerde bu süre 15 yıla kadar çıkabilir. Zamanaşımı süresi dolduğunda kamu davası açılamaz veya açılmışsa düşer.

5. Mağdurun Hakları ve Tazminat

Dolandırıcılığa uğrayan kişi sadece ceza yargılaması süreciyle yetinmeyip ayrıca hukuk mahkemelerinde tazminat davası açabilir. Bu dava ile uğradığı zararın tazminini isteyebilir. Tazminat davası genellikle Asliye Hukuk Mahkemesi veya Ticaret Mahkemesi’nde görülür.

6. Uzlaştırma ve Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB)

6.1. Uzlaştırma

Basit dolandırıcılık suçu uzlaştırma kapsamındadır. Nitelikli dolandırıcılık ise uzlaştırmaya tabi değildir.

6.2. HAGB Uygulanabilir mi?

TCK 158 kapsamında alt sınırı 4 yıl olan nitelikli dolandırıcılık suçu için HAGB uygulanması, mağdurun zararının giderilmesi ve cezanın 2 yılın altında kalması durumunda istisnai olarak mümkündür. Uygulamada ise nadirdir.

7. Van’da Dolandırıcılığa Karşı Hukuki Korunma

Van ilinde dolandırıcılık vakaları özellikle internet, telefon ve ticari ilişkilerde yoğunluk göstermektedir. Bu nedenle vatandaşların:

• Kişisel bilgilerini üçüncü kişilerle paylaşmamaları,
• İnternette alışveriş yaptıkları sitelerin güvenliğini sorgulamaları,
• Senet ve imza işlemlerinde dikkatli olmaları şiddetle tavsiye edilir.

8. Sonuç

Dolandırıcılık suçu, sadece bireylerin malvarlığını değil, toplumda güven duygusunu da zedeleyen ciddi bir suç tipidir. Bu nedenle etkili bir ceza yargılaması kadar, mağdurların bilinçlendirilmesi ve hızlı adli süreçlerin işletilmesi büyük önem taşır. Van ilinde faaliyet gösteren vatandaşların hem hukuki hem cezai boyutlarıyla kendilerini koruyabilmeleri için ceza hukukunda deneyimli bir avukattan destek almaları önemlidir.